Leefbaar loon

CNV Internationaal zet zich in voor een leefbaar loon voor iedere werknemer. De afgelopen jaren is de aandacht voor leefbaar loon gegroeid. Steeds meer bedrijven zijn zich gaan realiseren dat het niet hebben van een leefbaar loon een belangrijk mensenrechtenrisico is in hun internationale toeleveringsketens. Een risico dat zij serieus moeten nemen en aanpakken.

Er bestaan vaak misverstanden over de hoogte van loon en wat een leefbaar loon is. Een leefbaar loon is namelijk niet hetzelfde als het minimumloon dat in een land wordt vastgesteld.

 In veel landen zijn er geen afspraken over een minimumloon. Of als er een minimumloon is, is het te laag om van te leven. 

Onder leefbaar loon verstaan we het bedrag dat noodzakelijk is voor een werknemer om in de basisbehoeften te voorzien, voor zichzelf en voor zijn of haar gezin. Je salaris moet genoeg zijn om te kunnen eten bijvoorbeeld, je kinderen naar school sturen en gezondheidszorg kunnen betalen.

Veel werkenden maken te lange dagen en werkweken omdat ze met een ‘gewone’ werkweek financieel niet uitkomen. Het uurloon is te laag en van een leefbaar loon is daarom bij lange na geen sprake. Als ouders te weinig betaald krijgen, ligt bovendien het risico van kinderarbeid op de loer.

Bijvoorbeeld in de palmolie- en in de suikersector , waar vaak de hele familie meewerkt om in het levensonderhoud te kunnen voorzien.

Ook zie je vaak dat vrouwen en mannen geen vaste contracten, of helemaal geen contract krijgen. Daarmee hebben ze geen zekerheid op werk en voelen ze zich niet zeker genoeg om te onderhandelen over een eerlijk loon; ze kunnen zo door een ander vervangen worden. 

De afhankelijke positie van de werknemer zorgt ervoor dat de werknemer geen nee kan zeggen tegen het werk. Vooral bij migranten die afhankelijk zijn van woonvoorzieningen van het bedrijf zie je deze vormen van verkapte dwangarbeid veel. Soms gaat het zelfs zover dat het paspoort wordt ingenomen, zodat de werknemer niet weg kan.

Daarnaast is er veelal sprake van ongelijke beloning tussen mannen en vrouwen. Zo krijgen bijvoorbeeld vrouwelijke kledingarbeiders in Cambodja, Sri Lanka en India tussen de 10 en 40 procent minder betaald dan mannen.

Sommige bedrijven verwijzen in hun mvo-beleid of gedragscode naar minder veeleisende lokale wetten en gebruiken; deze dienen dan als richtlijn voor het bedrijfsbeleid. Hierdoor kunnen er tussen de landen waarin een bedrijf opereert grote verschillen ontstaan in de toepassing van het beleid.

Bovendien meten lokale overheden soms met twee maten. Ze hebben leefbaar loon erkend als noodzaak, maar creëren ook vrijhandelszones (exportproductiezones) om de economie te stimuleren. Hier hebben internationale bedrijven dus veel speelruimte, maar hebben onafhankelijke vakbonden geen toegang. Daardoor is de controle op leefbaar loon ver te zoeken.

Ook geldt het loon in een bedrijf vaak alleen voor vaste werknemers. Flexwerkers en geleende krachten verdienen vaak minder.  Een bedrijf dient in zijn personeelsbeleid op te nemen dat er gelijk loon betaald moet worden voor alle werknemers, ook bij inhuur.

Voor een duurzaam leefbaar loon - dat wil zeggen, een loon dat ook leefbaar blijft in de toekomst - zijn goede onderhandelingen tussen onafhankelijke en representatieve vakbonden en werkgevers belangrijk.

Om op een duurzame manier tot leefbare lonen te komen, benadrukt CNV Internationaal dat het cruciaal is om de werknemers en hun vakbonden vanaf het begin bij dit proces te betrekken.

CNV Internationaal initieert, begeleidt en stimuleert processen om tot  collectieve arbeidsovereenkomsten (cao’s) te komen vaak in meerdere bedrijven en ondersteunt dit door middel van advisering en training, bijvoorbeeld in onderhandelingsvaardigheden.

Om inkomens te verbeteren, zijn transparantie en goede gegevens over wat er aan de hand is essentieel. Om werknemers goed te kunnen vertegenwoordigen, kunnen vakbonden gebruikmaken van de Fair Work Monitor, ontwikkeld door CNV Internationaal.

Een leefbaar loon is een belangrijke thema voor vakbonden tijdens onderhandelingen met werkgevers. De monitor speelt een cruciale rol bij het in kaart brengen van de kloof tussen het huidige loon en een leefbaar loon en de kosten van levensonderhoud.

Lokale vakbonden kunnen de monitor tool gebruiken om hun eigen enquête op te stellen. Werknemers kunnen deze enquête eenvoudig en anoniem invullen op een tablet of telefoon. Op deze manier weten lokale vakbonden precies of werknemers een leefbaar loon verdienen en of ze zich veilig voelen.

De Fair Work Monitor is afgelopen jaar ingezet tijdens de onderhandelingen over een minimumloon in de textielindustrie in Cambodja. Ondanks de loonsverhoging in 2023 leidde dit nog steeds niet tot een leefbaar loon; textielarbeiders verdienen nog steeds niet genoeg om te voorzien in basisbehoeften zoals onderdak, voedsel, onderwijs en medische zorg. Veel werknemers meldden dat ze zelfs moeten lenen voor de kosten van levensonderhoud. 

Meer over de Fair Work Monitor

Wat is er vastgelegd over leefbaar loon in internationale verdragen? Dit zijn de belangrijkste wereldwijd: 

Volgens artikel 23 van de Universele verklaring van de Rechten van de Mens heeft eenieder het recht op arbeid, op vrije keuze van beroep, op rechtmatige en gunstige arbeidsvoorwaarden en op bescherming tegen werkloosheid:

• Eenieder, zonder enige achterstelling, heeft recht op gelijk loon voor gelijke arbeid
• Eenieder die arbeid verricht, heeft recht op een rechtvaardige en gunstige beloning, welke hem en zijn gezin een menswaardig bestaan verzekert, welke zo nodig met andere middelen van sociale bescherming zal worden aangevuld.

De OESO-richtlijnen bieden in Nederland handvatten voor bedrijven om met kwesties als ketenverantwoordelijkheid, mensenrechten, kinderarbeid, milieu en corruptie om te gaan. Hiermee vormen ze het uitgangspunt voor het Nederlandse MVO-beleid. CNV Internationaal heeft speciaal aandacht voor Deel I Hoofdstuk 5 (Werkgelegenheid en Arbeidsverhoudingen).

In internationaal verband is afgesproken dat overheden de mensenrechten – en dus arbeidsrechten - moeten beschermen en dat bedrijven ze moeten respecteren.

Over lonen zijn internationale afspraken gemaakt die zijn vastgelegd in diverse verdragen van de tripartite VN-organisatie voor arbeid ILO, de enige VN-organisatie waarin zowel overheden, werkgevers als werknemers vertegenwoordigd zijn. Veel landen hebben deze verdragen goedgekeurd. 

Dit zijn de belangrijkste ILO verdragen over lonen:

• Protection of Wages Convention  (No. 95)
• Minimum Wage Fixing Convention  (No. 131)
• Protection of Workers' Claims (Employer's Insolvency) Convention (No. 173) 
• Equal Remuneration Convention, 1951 (No. 100) (verdrag over gelijke beloning)