Internationaal verdrag ILO moet machtsmisbruik op werkvloer voorkomen

Juridisch bestrijden misstanden nu mogelijk  

Intimidatie en seksueel geweld op de werkvloer kunnen binnenkort wereldwijd bij wet verboden worden. Vakbonden, werkgevers en overheden, verenigd in de International Labour Organization (ILO) van de Verenigde Naties, namen op 21 juni een bindend verdrag met concrete aanbevelingen aan. Een historische stap die kwetsbare werknemers beschermt tegen misstanden op het werk. Nicole Mathot, genderaanspreekpunt en regiocoördinator Afrika bij CNV Internationaal: “Om tot een structurele verandering te komen moeten ook onderliggende oorzaken van geweld worden aangepakt, waaronder genderstereotypering, culturele normen en waarden en ongelijke machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen. De conventie roept sociale partners op om aan training en voorlichting te doen en een preventieve risico-analyse te maken”.

Wereldwijd moeten landen duidelijke richtlijnen bieden aan werkgevers en werknemers om intimidatie, seksueel geweld en gender-gerelateerde discriminatie op het werk te voorkomen en aan te pakken. Werkgevers moeten dit verankeren in de cao. Het zijn de speerpunten van het verdrag, dat een einde moet maken aan misstanden in bijvoorbeeld de kledingindustrie in lagelonenlanden; een industrie met overwegend vrouwen die vaak worden blootgesteld aan intimidatie en seksueel geweld door hun mannelijke ploegbazen. Maar het verdrag heeft ook impact op Nederland, waar de loonkloof tussen mannen en vrouwen groot is, het merendeel van de vrouwen parttime werkt en vrouwen mondjesmaat doordringen tot de top van het bedrijfsleven.

^{Strategiebijeenkomst CNV Internationaal met vakbondspartners uit Afrika, Latijns Amerika en Azië in juni tijdens de ILO-conferentie in Genève. Links Nicole Mathot}

Brede definities

De internationale vakbeweging ziet het verdrag als een grote vooruitgang. Terecht, vindt Mathot: ‘Dankzij dit verdrag gelden intimidatie en seksueel geweld op de werkvloer als mensenrechtenschending. Deze misstanden kunnen daardoor juridisch worden bestreden.’

Het verdrag beschermt alle soorten werknemers, met of zonder formeel contract (ook vrijwilligers, stagiaires en sollicitanten) en in zowel de publieke als private sector. De brede definities die het verdrag geeft aan ‘intimidatie en geweld’, ‘werkplek’, ’werkgever’ en ‘werknemer’, maken het verdrag bijzonder, vindt Mathot: ‘Het gaat niet alleen om fysiek geweld, maar ook om verbaal en psychologisch geweld zoals pesten, bedreigen en stalken. Ook gender-gerelateerde en economische discriminatie wordt erkend. En het gaat verder dan het kantoorgebouw: wanneer je thuiswerkt of deelneemt aan een dienstreis of bedrijfsetentje kan er ook veel gebeuren.’ Dat ook veilig vervoer is opgenomen, vindt Mathot een goede zaak: ‘Vrouwen in Azië, Latijns-Amerika of Afrika, waar CNV Internationaal vakbondspartners steunt, lopen het risico op weg naar hun werk te worden lastiggevallen.’ 

Machtsmisbruik bij mannen en vrouwen

Machtsmisbruik en geweld op het werk gelden als een van de grootste obstakels voor gelijke kansen voor mannen en vrouwen. Vrouwen die te maken hebben met intimidatie of geweld functioneren slechter. Werknemers die gewelddadig gedrag van een collega aan de kaak stellen, riskeren ontslag, evenals slachtoffers die uit angst thuisblijven.

Het risico van blootstelling aan machtsmisbruik komt in alle sectoren voor, maar is volgens Mathot groter in sectoren met informeel of onzeker werk met lage lonen, met een oververtegenwoordiging van vrouwen en een verbod op vakbonden. Als voorbeelden noemt zij huishoudhulpen, de onderwijs- en gezondheidssector en de kledingindustrie. ‘Het komt voor dat vrouwen voor hun loon seksuele diensten moeten verrichten voor hun baas. Of ze moeten maandelijks bewijzen niet zwanger te zijn. Wie zwanger is wordt op staande voet ontslagen.’

^{Vakbondsvrouwen vóór ratificatie van ILO conventie 190 tijdens congres ITUC Afrika november 2019}

Steeds meer bewustwording

Het verdrag kent een lange voorgeschiedenis. De eerste gesprekken voor het ILO-verdrag startten al in 2013, de contouren werden zichtbaar in 2017. Daarnaast werkte #metoo tegelijkertijd als trigger om machtsmisbruik bespreekbaar te maken op de werkvloer. ‘Er is daardoor al veel bewustwording ontstaan, het besef dat het wereldwijd een urgent probleem is’, constateert Mathot, die gelooft dat deze bewustwording zal helpen om de aanbevelingen in het verdrag concreet in praktijk te brengen.'Seksuele intimidatie was vaak onzichtbaar, maar wordt nu eindelijk uit de taboesfeer gehaald.' 

Helaas is het nog niet gelukt om discriminatie op grond van genderidentiteit of seksuele voorkeur letterlijk in het verdrag op te nemen. Mathot: ‘Er is lang en hard over onderhandeld, maar vooral in islamitische landen is homoseksualiteit nog strafbaar. Dit bespreekbaar maken moet omzichtig gebeuren, via sociale dialoog met de betrokken partijen. Want ook onze Afrikaanse partnervakbonden vinden het nog erg ingewikkeld.’

’Seksueel  geweld was vaak onzichtbaar, maar nu wordt het dankzij een internationale beweging als #metoo uit de taboesfeer gehaald.’

Aanbevelingen voor overheden, werkgevers en vakbonden

CNV Internationaal heeft samen met haar partners gelobbyd voor de aanname van het ILO verdrag. Mathot: ‘We zijn heel blij dat de Nederlandse overheid heeft ingestemd met het verdrag. Maar het verdrag krijgt pas rechtsgeldigheid na ratificatie.' Komend jaar gaan wereldwijd vakbonden met overheid en bedrijfsleven in gesprek over de manier waarop het verdrag en de aanbevelingen in nationale wetgeving kunnen worden omgezet, zoals:

• Nationale wetgeving aanpassen om gender gerelateerd geweld te voorkomen en gendergelijkheid te bevorderen
• Duidelijke klachtenprocedures voor werknemers opstellen
• Een werkcultuur bevorderen waarin gender gerelateerd geweld niet wordt getolereerd
• Voorlichting geven aan werknemers over de inhoud van het verdrag (rechten en plichten)
• Aanbevelingen van het verdrag verankeren in cao-onderhandelingen

_{Dit is een bewerking van het artikel 'Juridisch bestrijden misstanden nu mogelijk' uit het magazine Mijn Vakbond van CNV Connectief (2019) Tekst: Ineke Westbroek}